× 
Klik in dit venster
op: http://heiligen.net
om naar die site over te stappen.

Sluit het venster om te blijven.

welkom menu contact zoeken
KalenderOude testamentNieuwe testamentHeiligenKerkenAnders...
 Pater Dries van den Akker s.j., de auteur van verreweg de meeste meditaties, overleed 30 oktober 2022
Droom Jozef (1400)   Verwijzingen

Klik op de pijl om de meditatie te beluisteren...  ...speel bestand af...

 

De schilder heeft het muurvlak verdeeld in twee helften. Rechts zien we Maria op een vorstelijke stoel, links in halfliggende houding Jozef , terwijl hij door de engel wordt toegesproken. Illustratie bij Matteus 1,18-23: De wording van Jezus Christus was aldus. Nadat zijn moeder Maria ondertrouwd was met Jozef, voor zij waren samengekomen, werd zij zwanger bevonden uit de Heilige Geest. Jozef, haar man, was een rechtvaardige; hij wilde haar niet in opspraak brengen, en besloot haar heimelijk weg te zenden. Terwijl hij dit overwoog, Zie! de engel van de Heer verscheen hem in een droom zeggende: "Jozef, zoon van David, vrees niet Maria, uw vrouw, tot u te nemen; want wat in haar verwekt is is uit de Heilige Geest. Zij zal een zoon baren en jij zult zijn naam roepen: Jezus, HIJ redt, want Hij is het die zijn volk zal redden uit hun zonden." Dit alles is geschied, opdat vervuld zou worden wat de Heer gesproken heeft door de profeet, die zegt: Zie!, de maagd zal zwanger worden en zij zal een zoon baren en zij zullen zijn naam roepen: Immanuel. Dat is vertaald: God met ons”’

Zowel Jozef als Maria zien er op de afbeelding zorgelijk uit.

MARIA

Maria is afgebeeld met de rechterhand aan de wang, vanouds symbool van overpeinzing, tot nadenken gestemd, overweldigd door de gebeurtenissen; vandaar ook symbool van rouw. Maar hier mogen we aannemen dat Maria onder de indruk is van het mysterie dat haar is overkomen: ze is zwanger. En om dit alles nog onbegrijpelijker te maken voegt de evangelist eraan toe: zwanger van de Heilige Geest. Ze gaat er zichtbaar onder gebukt. Haar linkerhand ligt slapjes over haar knie. Haar hele houding drukt uit dat het te veel voor haar is.

De tekst van het evangelie verzekert ons dat Jozef in stílte overwoog van haar weg te gaan. Zou ze desondanks toch niets iets van die stille strijd bij Jozef gemerkt hebben? En worden haar zorgen misschien ook ingegeven door het feit dat ze – als Jozef inderdaad vertrekt – er straks alleen voor staat? Hoe zou ze hem tegen kunnen houden? Wie gaat haar geloven?

Lukas vertelt dat de engel aan Maria had gezegd: “Verheug je, begenadigde. [-] Je hebt genade gevonden bij God: je zult zwanger worden…” Ze had er uiteindelijk in toegestemd: “Ik ben het dienstmeisje van de Heer.” Maar nu is er van die vreugde niets meer te merken. ‘Pijnlijk begenadigd’, noemt de dichter dat.

Gods inwerking in een mensenleven kan alles op zijn kop zetten. Het kan je isoleren van je eigen omgeving, eenzaam maken. Enfin, Abraham, Mozes, David, de profeten, Jezus, Paulus: zij allen kunnen erover meepraten.

En ik? Kan ik erover meepraten? Pijnlijk begenadigd? Vervreemd – door God in mijn leven – van mijn eigen omgeving? Wanneer was ik overweldigd door het mysterie? En vooral: mag ook ik mij zwanger noemen van de Heilige Geest?

JOZEF

Ook Jozef heeft – net als Maria – de hand aan de wang. Evenzeer overweldigd door het mysterie. Zijn houding suggereert dat hij slaapt, maar hij heeft zijn ogen open. Hij piekert, omdat – aldus de evangelist – hij er over denkt van Maria te scheiden. Waarom? Omdat zij zwanger blijkt. Dikwijls wordt gesuggereerd dat Jozef Maria ervan verdacht overspel te hebben gepleegd. Volgens de Wet van Mozes is dat een reden je vrouw weg te zenden. Jozef is een rechtschapen man: hij leeft volgens de Tora. De kerkvaders verstonden deze tekst veel eerbiediger. Niet voor niets immers staat er meteen al dat Maria zwanger was van de Heilige Geest. Stel dat Jozef dát besefte – hij was immers rechtschapen! – dan wilde hij daar niet tussen komen, was er voor hem geen plaats in dat grote gebeuren. Hij wilde Gods hamdelen met Maria niet in de weg staan. Anderzijds staat er dat hij Maria niet in opspraak wilde brengen, in het Grieks staat er: ‘met de vinger nagewezen’. Wat kunnen die woorden dan betekenen? Of was het aan buitenstaanders nu eenmaal niet uit te leggen door welk goddelijk mysterie zijn verloofde en hij waren bezocht? Zouden er niet scheve glimlachjes rond de mond van de luisteraars spelen bij het horen van dit verhaal, zoals dat het geval is in dubbelzinnige grapjes over Jozef en de Heilige Geest, tot op de dag van vandaag?

Ook de schilder meent dat Jozef overweldigd is door hetzelfde mysterie als Maria. Dat leid ik af uit het feit dat beiden afgebeeld zijn in een houding dat het hun allemaal teveel geworden is. Niets van de blijdschap van het evangelie. Nog niet. Integendeel, pijnlijk begenadigd.

In die toestand verschijnt de engel boven Jozef. Hij daalt vanuit de hemel tot bij Jozef af, de rechterhand vooruit gestoken, alsof hij zo dadelijk Jozef op de schouder zal tikken om zijn aandacht trekken, om hem uit deze houding te halen. De twee vingers van de engel maken het gebaar dat eigenlijk aan God of Jezus is voorbehouden: het gebaar van zegen en goddelijk onderricht tegelijk. In dat gebaar liggen de woorden besloten die de engel zo meteen gaat uitspreken: “Jozef, zoon van David, wees niet bevreesd…” Met die woorden treedt God (of zijn engel) herhaaldelijk mensen tegemoet: “Vrees niet, want Ik ben bij je!” In plaats van die gebruikelijke toevoeging wordt er nu gezegd: “Vrees niet Maria, uw vrouw, tot u te nemen; het Kind in haar schoot ís van de Heilige Geest…” Die woorden beeldt de kunstenaar uit met de twee bij wijze van zegen belerende vingers.

De kunstenaar heeft dus het meest dramatische moment gekozen. Nog ligt de schepping in barensweeën, en heerst er droefheid. Maar over enkele ogenblikken… Weer houden hemel en aarde de adem in. Eerst, toen ze gespannen afwachtten wat Maria’s antwoord zou zijn op Gods uitnodiging de moeder van Jezus te worden. Nu om te zien hoe Jozef zal reageren. Van zijn antwoord hangt het af, of hij het mysterie van God op deze wereld wil behoeden en beschermen, of zo dadelijk alles anders zal zijn.

Ziende naar Jozef vraag ik mij af of en hoe ik Gods mysterie op deze wereld behoed.

[± 1400, wandschildering; Griekenland, Oost-Kreta, Panhagia Kera. Dries van den Akker s.j. / 2006.12.18]

Verwijzingen
Matteus 01,18-24
Jaar A Advent 04e zo
Advent 18 dec
Feest 19 maa 0030: Jozef Voedstervader

© A. van den Akker s.j.
Deze pagina is het laatst gewijzigd op 4 mei 2018

Over beeldmeditaties Voorbereiding
Inrichting website Leeswijzer
Auteurs / Afb. Alle 435 meditaties