Klik op de pijl om de meditatie te beluisteren...  ...speel bestand af...

Afgebeeld is het moment waarop Martinus (Sint Maarten) zijn mantel deelt met een bedelaar. Dat verhaal wordt als volgt verteld in de beroemde middeleeuwse legendebundel ‘Legenda Aurea’ (= ‘Gulden Legende’):

‘Op een dag trof hij bij de poort van de stad Amiens een naakte man. Zelf bezat hij op dat moment niets anders dan zijn wapens en zijn soldatenmantel. Het was hartje winter. Deze was zo abnormaal steng dat er al vele mensen van de bittere kou waren omgekomen. De bedelaar smeekte de voorbijgangers medelijden met hem te hebben, maar de een na de ander liep de arme drommel gewoon voorbij. De man van God (= Martinus) zag hoe niemand medelijden had en begreep dat hij de aangewezen man was om iets voor die arme te doen. Maar wat? Het enige wat hij bezat was de soldatenmantel die hij omhad. De rest was hij al kwijtgeraakt bij eerdere werken van liefdadigheid. Hij trok daarom het zwaard van zijn gordel en deelde zijn mantel in tweeën. Het ene stuk gaf hij aan de arme, de rest deed hij zelf weer aan. Sommige omstanders begonnen te lachen, omdat hij er met zijn afgescheurde mantel idioot uitzag. Maar er waren er meer met een gezonder inzicht. Die betreurden het dat zij zelf niet zoiets gedaan hadden, terwijl zij toch veel rijker waren, en die arme hadden kunnen aankleden zonder zichzelf te hoeven uitkleden.’

De kunstenaar heeft Martinus centraal in zijn afbeelding geplaatst, ten overvloede aangeduid met een heiligenkransje rond zijn hoofd. Links: de stad Amiens met de stadspoort. Rechts, op één knie: de arme man met zijn bedelnap. Te oordelen naar de beide gekromde lijnen beneden vindt het gebeuren plaats op een brug. De voorbijgangers en de omstanders uit het verhaal, zijn weggelaten. De kunstenaar zoomt als het ware in op de kern. Hij is zo delicaat geweest de arme man niet geheel naakt af te beelden. Zijn armoede wordt aangeduid door zijn ontblote schouder. De kou is zichtbaar gemaakt door de helder blauwe achtergrond van het tafereel. (Het is tevens de kleur van de hemel!). Daarmee contrasteert prachtig de warme kleur van Martinus’ rode mantel. Martinus is getroffen op het moment dat hij zijn mantel met het zwaard in tweeën deelt. Maar de mantel is zo afgebeeld dat ze al enigszins om de schouders valt van de arme man.

Dit tafereel is in de kunstgeschiedenis honderden keren afgebeeld. In verreweg de meeste gevallen zit Martinus op een paard. Daar zegt het verhaal niets over. Het is bovendien historisch onjuist, want Martinus zou pas enkele jaren later ingedeeld worden bij de cavalerie. Effect is wel dat hij hoog te paard zit, verheven boven de arme. Ondanks die positie heeft hij oog voor de ‘mindere’. Daarin lijkt hij op Jezus van wie wordt gezegd: ‘Hij die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, maar deed er afstand van…’ (Filippenzen 02,06).

Opvallend zijn de gewassen die rechts groeien. Dat klopt eigenlijk niet. Het is immers hartje winter. Toch zijn ze welbewust afgebeeld. Het zijn granaatappelen: door hun rijke inhoud aan zaden in de middeleeuwen beschouwd als symbool van liefdadigheid, van Gods zegen en hemelse liefde. De middeleeuwer houdt van symboliek en diepere betekenissen. Op andere afbeeldingen wordt de hemel weergegeven als een stad met een poort. Zou de stadspoort links meteen symbool zijn van de poort naar de hemel? En de stad van het hemelse Jeruzalem?

Kijkend naar de afbeelding vraag ik mij af, wanneer en hoe ik in de omstandigheid van die bedelaar verkeerde. En wanneer en hoe ik een soort Martinus was…

[± 1300, glasschilderkunst; Frankrijk, Candes, St-Martin. Dries van den Akker s.j. / 2007.02.25]

Verwijzingen
Feest 11 nov 0397 Martinus-Tours